Áfram greinast veirusmit á Íslandi

Í aðeins 79 sýnum sem tekin voru í gær fannst eitt veirusmit. Ljóst er því að veiran er enn á ferð í samfélaginu.

Erfitt er að gera sér grein fyrir umfanginu þar sem sýnataka er mjög takmörkuð. Þá er upplýsingagjöf um hvar og við hvaða aðstæður smitin greinast engin.

" Einn greindist með kórónuveiruna í skimun hjá Íslenskri erfðagreiningu í gær. Fjórir eru því í sóttkví. Þetta er fyrsta smitið sem greinist í sex daga. Vanalega eru þeir sem hafa greinst með COVID-19 hjá Íslenskri erfðagreiningu með gömul smit og því ekki smitandi. Veirufræðideild Landspítalans hefur ekki greint jákvætt smit síðan 12. maí. 79 sýni voru tekin í gær; 60 hjá veirufræðideildinni" Ruv.

  Það að stöðugt greinast ný smit sýnir alvöruna. Það er áhyggjuefni hve mikil þöggun er um ný smit og stöðuna vegna þeirra af hálfu sóttvarna. Hvar þau greinast og sóttkvi af þeirra völdum.

Upplýsingagjöf mikilvæg 

 Öflug og nákvæm upplýsingagjöf um smitin og afleiðingar þeirra var stór hluti í að skapa samstöðu meðal þjóðarinnar um að hefta útbreiðsluna. 

 Þöggun eða léleg upplýsingagjöf sóttvarna um ný smit vekur tortryggni.

Mikilvægt er að nákvæm og opin upplýsingajöf verði um skimanir og  framvinduna alla tengdri opnun landamæranna og skimanir.

 

Hvað gengur á ?

 Kórónuveiran er enn "grasserandi" í löndunum í kringum okkur og í stórum heimshlutum er hún enn í hraðri útbreiðslu með miklum fjölda dauðsfalla. Hvað liggur svo á að nánast berja ferðamenn til að koma til landsins. 

Hvað nú ef farsóttin gýs hér upp að nýju.

Norðmenn eru t.d. mjög áhyggjufullir, smitum snarfjölgar þar og víðar í þeim löndum sem nú hyggjast opna fyrir óhefta umferð

"81 nye koronasmittede i Oslo sist uke. Det er registrert 81 nye koronasmittede i Oslo sist uke, noe som er en tredobling fra uka før. NRK"

Óðagot íslenskra stjórnvalda

Í óðagotinu sem nú hefur gripið marga er gert lítið úr almennu heilbrigðisstarfsfólki og hjúkrunarliði; Ekki þurfi á þeim að halda við skimun 1000 ferðamanna á dag

Óraunsæið og óskhyggjan virðist hafa tekið völdin.

Nú snúist heilbrigðisþjónusta landsmanna um töku veiruprófa og söfnun lífsýna af erlendum ferðamönnum

Að berja sér á brjóst

Íslensk heilbrigðisþjónusta stóð sig mjög vel og sjálfssagt að stæra sig af því. En það voru hjúkrunarfólk, starfsmenn  sjúkrahúsa og heilbrigðisstofnana, björgunarsveitir og sjúkraflutningamenn og almenningur  sem unnu sigrana. Fólkið sem lét loka sig inni vikum saman. Nú er forgangsmál að ljúka kjarsamningum við hjúkrunarfólk.

Heppnin var með okkur

Mikilvægt er að líta eigin barm heilbrigðiskerfisins áður brjóstið er þanið meir. 

Hér var það Íslensk erfðagreining sem hafði getu til að taka fjölda sýna og greina meðan tækjakostur Landspítalans var bilaður og úr leik í fleiri vikur. Veiruprófunarefni frá Össuri var til staðar sem reyndist hægt að nýta. Sérbúnaður fyrir heilbrigðistarfsfólk var af skornum skammti sem og gjörgæslubúnaður. Veirufræðideild, hjúkrunard- gjörgæsludeild og göngudeild sem og smitrakningarhópur unnu kraftaverk. Samt hefur hjúkrunarfólk verið án kjarsamnings misserum saman og áfram sýnd vanvirða af stjórnvöldum.

Það er mikilvægt að fara fyrst í naflaskoðun og endurskoða forgangsröðun óg stöðu heilbrigðiskerfisins áður en lagt er vísvitandi út í nýjar hættuferðir eins og nú stefnir í.

Þetta er ekki búið

Enn eru að greinast smit hér á landi og í yfirlýsingum og aðgerðum sóttvarnarlæknis eru gert ráð fyrir að veiran sé enn á ferð í landinu.

Þegar nú er lagt mikið undir að koma ferðmönnum inn í landið og skima þá fyrir veirunni er furðulegt að ekki skuli gerð gagnskör að enn meiri fjöldasýnatökum meðal landsmanna til að útrýma henni hér alveg.

Leyfum þjóðinni að draga andann

 Þá er í eins og allt heilbrigðiskerfi landsmanna sé lagt undir i sýnatökunum og veiruprófunum  gagnvart erlendum ferðamönnum.

Maður hefði haldið að nú væri heilbrigðismál landsmanna sjálfra í forgangi sem hafa setið á hakanum undanfarin misseri.

Látið er eins og sýnatökurnar einar séu "alfa og ómega", en ekki rætt um hvað með landsmenn sjálfa, hvað með ef smit kemur upp, hvað með ef þarf að setja stóra hópa í einangrun. Hvað ef einhver verður alvarlega veikur og lendir á gjörgæslu.

Hjúkrunarfólk í lykilstöðu

Hvers vegna er verið að gera svo lítið úr störfum hjúkrunarfræðinga að ekki þurfi að gera kjarsamning við þá. Og skipti ekki máli hvort hjúkrunarfólk sé í verkfalli, sumarfríum Veiruprófun á þúsundum ferðamanna sé ekkert mál. 

Hvað ef greinast nú alvarleg veikindi, hver á þá að hjúkra.

Þessi umræða er svo "absurd" og barnalega fljótfærnisleg og óábyrg.
Hversvegna mega ekki venjulegir íbúar landsins, gamalt fólk og viðkvæmt fólk fá eitt sumar í landinu sínu án þess að eiga á hættu að vera rekið í hús og látin læsa að sér.

Að "hella" ferðamenn fulla til að koma þeim inn í landið

Atgangurinn að koma ferðamönnum inn í landið minnir á sögurnar þegar manna þurfti hinn stóra togaraflota landsmanna með því að nappa fyllibyttur og róna í Hafnarstræti og hella þá fulla og bera meðvitundarlausa  um borð í togarann.

Þeir vöknuðu svo ekki til lífsins fyrr en skipið var komið langt út á rúmsjó.

Ætli að verði ekki að hella brennivíni í ferðamennina í Flugstöðinni um leið og rekinn er upp í þá veirupinninn til að koma þeim inn í landið.- Áfengissalan á flugstöðinni hefur alveg dottið niður.

Að njóta sumarsins

Þótt ástandið í ferðaþjónustu sé alvarlegt er þessi flumbrugangur í kringum að "opna# landið fyrir ferðamönnum óafsakanlegur. Auk þess sem tekin er mikil áhætta gangvart þjóðinni sem vill ekki fá nýja holskeflu veiruveiki yfir sig .

Leyfum landsmönnum að njóta sumarsins á Íslandi í friði

Leyfum þjóðinni að anda

Veirufárið hefur tekið á. "Áhættuhópar" lokaðir inni. Margir ekki mátt hitta sína nánustu. Börn veifa afa og ömmu inn um rúðuglugga. Einstaklingar deyja í einrúmi og jarðaðir í kyrrþey.

 „Hvernig væri að leyfa úti­leg­ur, úti­hátíðir, tón­leika, fer­tugsaf­mæli, brúðkaup inn­an land­stein­anna þar sem smit­hætt­an hér á landi er nán­ast eng­in“ 

segir Bryndís Sigurðardóttir, smit­sjúk­dóma­lækn­ir á Land­spít­al­an­um í ræðu sem hún flutti á ráðstefnu um Kórónuviruna í dag.

Bryndís seg­ir að far­ald­ur­inn hafi tekið á innviði brot­hætts heil­brigðis­kerf­is og henni sé til efs að þjóðin verði jafn fórn­fús og hún var þegar önn­ur bylgja smita kem­ur. Eng­inn efi sé um að önn­ur bylgja smita komi, þetta sé aðeins spurn­ing hvenær það verði. Fjölda­skimun mun ekki úti­loka það.  

"Nýt­um frek­ar það sem heims­far­ald­ur­inn hef­ur hingað til kennt okk­ur. Virðing fjar­lægðarmarka fyr­ir ákveðna hópa, hand­hreins­un, enda­lok handa­bands­ins og al­mennt hrein­læti. Hlut­verk þess­ara þátta í bar­átt­unni gegn veirunni má ekki van­meta, seg­ir Bryn­dís.

Seinkum "opnun" landsins

Bryn­dís kom inn á mögu­leik­ann á að seinka opn­un lands­ins og leyfa lands­mönn­um að njóta þess að landið er COVID-19-laust.

„Hvernig væri að leyfa úti­leg­ur, úti­hátíðir, tón­leika, fer­tugsaf­mæli, brúðkaup inn­an land­stein­anna þar sem smit­hætt­an hér á landi er nán­ast eng­in,“ seg­ir Bryndís.. 

Hætt er við að opnun landsins eins og nú er fyrirhugað upp úr miðjum júní muni enn á ný leiða óöryggi og kvíða yfir þjóðina: Reka eldra fólk og öryrkja aftur inn í hýði sitt.

Munum við áfram þurfa að líta á náungan sem óvin með rýting í hendi með banvænni veiru á oddinum.

Auglýsa verður sérstaklega staði fyrir Íslendinga og aðra staði fyrir erlenda ferðamenn? Er það sem þjóðin vill, held ekki

Forðumst háskaleik 

Er líklegt að landsmenn  munu  fara á þá staði sem erlendir ferðamenn flykkjast á?

Þeir sem hæst hafa nú fyrir hönd ferðaþjónustunnar um hópsmölun á erlendum ferðamönnum til landsins gætu verið í háskaleik gegn atvinnugreininni og þjóðinni allri.

Njótum þess að draga andann  

Leyfum landsmönnum að njóta sín í friði í nokkra mánuði. Þannig komumst við útúr kreppunni bæði andlega, félagslega og efnahagslega. 

 

Hópskimanir ekki rétta leiðin

Kjarasamninga við heilbrigðisstarfsfólk og Covid

Það þýðir lítið að gera áhættumat á getu heilbrigðisstofnana að takast á við nýja bylgju Covid 19 faraldurs með kjarasamninga í uppnámi og yfirvofandi verkfallsaðgerðir.

Kjarasamningar  lausir í meir en ár

Kjarasamningar við hjúkrunarfræðinga hafa verið lausir  síðan í mars á sl. ári. Þeir samningar voru settir á með þvingunum. Í baráttunni við Covid faraldur  kom rækilega í ljós hve öflugt starfsfólk í heilbrigðisþjónustu er mikilvægt. 

Ljúka kjarsamningum við hjúkrunarfólk

Það hlýtur nú að vera næsta skref að styrkja innviði heilbrigðiskerfisins og þar á meðal að ná kjarasamningum við hjúkrunar stéttirnar,

Hjúkrunarfræðingar hafa nú aflað sér verkfallsheimildar. Það er mjög óvarlegt af hálfu stjórnvalda að tefla í tvísýnu þessum árangri sem hefur náðst í báráttunni við Covid 19 með kjarasamninga í uppnámi. 

Ríkið ber ábyrgð á kjarasamningum við hjúkrunarfólk

Þótt samningsaðilar séu tveir þá er það ríkisvaldið sem ber ábyrgð á að samningar séu gerðir. Ég held að flestum landsmönnum finnist það móðgun við heilbrigðisstarfsfólk eftir veturinn að ganga ekki frá samningum.

Ætti ekki að bíða með áhættuinnflutning á ferðamönnum þar til þeir samningar eru í höfn?

Bíða með áhættuinnflutning ferðamanna

Varla getur Landspítalinn eða heilbrigðiskerfið gert áhættumat gangvart nýrri bylgju faraldurs  með kjarsamninga við starfsfólkið uppí loft og yfirvofandi verkföllum heilbrigðisstétta.  Hér þarf ábyrga og skynsamlega forgangsröðun stjórnvalda

Kvíði og reiði vegna bráðræðis stjórnvalda

"Ekki ríkir einhugur innan heilbrigðiskerfisins um þá ákvörðun ríkisstjórnarinnar að opna landið á ný. Þetta segir Már Kristjánsson, yfirlæknir á smitsjúkdómadeild Landspítalans. 

„Þessi ákvörðun um að opna landið er mjög umdeild. Það sýnist sitt hverjum. Margir af mínum kollegum eru mjög hugsi um þetta og jafnvel reiðir að þetta skuli vera gert,“ sagði Már í viðtali á Morgunvaktinni í morgun." Segir marga reiða yfir því að landið verði opnað

Valda kvíða og öryggisleysi

Það er mjög alvarlegt að fá þá tilfinningu að sóttvarnir og heilbrigðismál þjóðarinnar séu settar póitískt til hliðar í yfirlýsingakeppni milli einstakra ráðherra.

Mikilvægt að halda trausti þjóðarinnar  

Vissulega er staðan atvinnu- og félagslega alvarleg en  kvíði og vantraust á aðgerðir stjórnvalda í veirumálinu eru miklu alvarlegri fyrir þjóðarsálina.

Þessa ákvörðun stjórnvalda og forgangsröðun þarf að endurskoða.

Útrýmum veirunni fyrst á Íslandi og náum eðlilegum samskiptum innanlands.

Bíðum svo átekta

Ljúkum fyrst kjarasamningum við hjúkrunarstéttirnar

Óðagot ráðherra getur orðið dýrkeypt

Íslensk Erfðagreining gæti skimað alla Íslendinga á örfáum dögum, einangrað smitbera og útrýmt veirunni. 

Það er til lítils að skima alla ferðamenn inn í landið ef enn finnst hér smit.

Frekjan í ráðherrunum

Sóttvarnalæknir er greinilega ekki sáttur með frekjuna og yfirganginn í ráðherrum sem hver reynir að yfirbjóða annan.  Þórólfur segir þær hugmyndir sem kynntar voru af ráðherrum um skimun við komuna til landsins í stað sóttkvíar „nokkuð í þeim anda sem hann hafi verið að hugsa. Kórónuveiran sé ekki á förum, ný smit munu greinast innanlands"

Sóttvarnalæknir vill greinilega ekki fórna góðum árangri og heilsu landsmanna fyrir bráðræði pólitíkusa. 

 Ætti þá ekki að útrýma veirusmitum á Íslandi fyrst, hreinsa landið örugglega, ef hægt er að veiruprófa hundruð þúsunda ferðamanna með ásættanlegu öryggi

 Skima alla ferðamenn og hengja á þá "rakningarapp"

 Kári Stefánsson segir að reynslan und­an­farnar vikur sýndi að fram­kvæm­an­legt væri að skima alla ­sem kæmu til lands­ins. Íslensk erfða­grein­ing hafi náð að prófa allt að tvö þús­und manns á dag og hægt ætti að vera að marg­falda þá afkasta­getu.

Skima alla á Íslandi fyrst

Fyrsta skrefið hlýtur samt að vera að tryggja að ekkert smit sé í landinu. Það gagnast ferðamönnum lítið að vera skimaðir á flugvellinum og veikjast svo af Íslendingum.

Þótt fólk hafi verið prófað fyrir einhverjum vikum síðan getur það hafa tekið smit síðan. Kári Stefnánsson getur skimað alla þjóðina á hálfum mánuði.

Það vantar einhverja brú í þessi plön og yfirlýsingar.

Mér finnst þurfa að gæta samræmis í þessum málum. Nú komast bara fáir í skimun hérlendis, hjá heilsugæslustöðvum verður fólk að vera fárveikt með mikil einkenni til þess að komast í sýnatöku. Hjá Íslenskri erfðagreiningu er lokað fyrir og allt sagt upppantað langt fram í tímann.

 Í Wuhan í  Kína á að prófa alla íbúana 11 miljónir á 10 dögum

Yfirvöld í Wuhan í Kína, þar sem krórónuveiran greindist fyrst undir lok síðasta árs, ætla að taka sýni af öllum borgarbúum í ljósi nýrra kórónuveirusmita sem þar hafa greinst að undanförnu. 

"Gert væri ráð fyrir að það tæki um tíu daga að taka sýni úr borgarbúum sem eru ellefu milljóna

Fórnum ekki góðum árangri fyrir hégómagirnd pólitíkusa

Það hlýtur að vera fyrsta mál okkar að útrýma veirunni hér á landi áður en hafið er tilraunastarf með sýkta eða ósýkta ferðamenn. 

 

"Að rækta garðinn sinn"

Mér verður hugsað til franska skáldsins og heimspekingsins Voltaire og Birtings frá 1759
 Fyrir nokkrum vikum var það einskonar "tískukrafa" að lýsa yfir neyðarástandi í loftslagsmálum. Og það ekki seinna en í gær. Góð rök voru færð.

Hver heimsráðstefnan á fætur annarri var haldin með skrautbúnum þjóðhöfðingjum og frægu fólki sem þeyttist um í einkaþotum heimshornanna á milli.

Hver reyndi að yfirbjóða annan í loforðum og yfirlýsingum. Nú þyrfti að bjarga heiminum. 

Reyndar var ekki hvað síst velt vöngum yfir klæðnaði "toppanna" sem mættu á þessum fínu ráðstefnum fyrir framan myndavélarnar  heimspressunnar.

Og vissulega var staðan graf alvarleg  þótt deilt væri um hvernig.
Stærsta mengunin og loftslagsváin tengdist ekki hvað síst  aukinni flugumferð, ferðalögum fólks og flutningum á vörum heimshorna á milli. Ná þyrfti strax niður olíunotkun og eyðslu annars jarðefnaeldsneytis.

Skyndilega er breytt heimsmynd. Neyðarástandi var lýst yfir  af náttúrinni sjálfri. Heimsfaraldur sem ógnar bæði lífi og efnahag íbúa alls heimsins.

Og hvað  gerist. Tilveran snýst svo gjörsamlega við nánast á einni nóttu.

Nýtt neyðarástand skapaðist. Bannsett olíunotkunin  dróst gríðarlega saman, olíuverðið nálgaðist núllið. Verð á jarðefnaeldsneyti féll. Flugvélaflota heimsins lagt

Hagkerfi heimsins og lífskjör fólks sem byggði á jarðefnaeldsneyti, ferðalögum og flutningum hrundi. Íbúar hnattarins standa fram fyrir gríðarlegri ógn og gjörbreyttri heimsmynd. Staðan er graf alvarleg og ekki séð fyrir endan á hvernig fer

Heimurinn, sömu "skrauthúfurnar" sem vildu lýsa yfir neyðarástandi í loftslagsmálum fyrir nokkrum vikum á breið þotunum sínum, standa nú á öndinni hvernig megi bjarga flugfélögum og koma flugferðum heimsins, olíunotkununni og allri fartinni í fyrra horf. 

Allt kapp virðist lagt á að komast aftur á þann púnkt sem við vorum á fyrir kórónufaraldurinn: að geta ferðast um heiminn á breiðþotum og ræða neyðarástand í loftslagsmálum.

Við viljum nefnilega komast sem fyrst aftur í hersveitir Don Quiote að berjast við vindmyllurnar.

Birtingur Voltaire, franska skáldsins og heimspekingsins kom út 1759 og var lengi vel bönnuð í mörgum löndum.

Birtingur og félagar lenda í miklum  ævintýrum, þrengingum og svallferðum um heiminn. Þeir dvelja um tíma  meðal annars í hinu eilífa ríki nautnanna "Eldóradó".

Birtingur og höfundurinn Voltaire finna þó friðinn og tilgang lífisns í enda bókarinnar. Lokaorð Birtings gætu svo vel átt við í dag:

 "Maðurinn á að rækta garðinn sinn"

Veirusmitin

Fróðlegt væri að vita hver er stefna íslenskra sóttvarna í almennum sýnatökum framundan og ná hugsanlegum smitberum, en mjög fá sýni voru tekin í gær, aðeins um 70.

 

Norðmenn ætla að "testa" minnst 5% þjóðarinnar á viku fyrir kórónaveirunni. Markmiðið er að finna alla smitbera, einangra og beita víðtækri sóttkví. Stórátak verður gert í sýnatökum

 

Má ekki sofna á verðinum

Þótt vel hafi tekist til þá má ekki sofna á verðinum. Áframhaldandi fjöldasýnataka og einangrun smitaðra hlýtur að vera lykil atríði í að kveða veiruna niður.

 

Fjöldasýnataka og einangrun smitaðra

Víðtæk sýnataka styrkir öryggistilfinningu fólks og treystir samstöðuna. Hún sannfærir okkur einnig um að unnið sé áfram af kappi við að kveða veiruna niður

 

"– De skal drive med testing og finne alle dem som er bærere av smitte, og da isolere disse. De skal også drive smittesporing for dem som de har vært i kontakt med, forteller Guldvog".

Varlega með veiru eldinn!

Ýmsir ráðherrar eru farnir að setja óeðlilega pressu á sóttvarnarlækni og heilbrigðisyfirvöld með hvatvísum  yfirlýsingum sínum um

" opnun landsins".

Það er verið að leggja mikið undir í að bæla niður og úttrýma veirunni hér á landi. Við viljum ekki að kóronaveiran blossi upp að nýju. 

 

Skilyrðislaus sóttkví

Lokun landamæra og skilyrðislaus sóttkví eru liðir í þeim aðgerðum að bæla veiruna niður

 Gríðarlegar efnahagsaðgerðir eru settar í gang til að ná þessum markmiðum

Stór hluti þjóðarinnar á heilsu og frelsi daglegs lifs síns undir að sóttvarnir haldi.

Samfélagið allt á sitt undir að það takist.

 

Óðagot utanríkisráðherra 

Bæði utanríkisráðherra og fjármálaráðherra hafa verið með ótímabærar yfirlýsingar um að opna landið fyrir hinum og þessum þjóðum, en það ber að fara mjög varlega í þeim efnum.

Opna á sum lönd en ekki önnur er flókin aðgerð og er umræða  sem fara verður gætilega í á svo viðkvæmum tímum.

Slíkur "ráðherra  þrýstingur" getur skapað falskar væntingar sem þeir síðan geta litla ábyrgð borið á.

( utanríkisráðherra við ruv : " Kemur vel til greina að opna á ferðir milli Norðurlanda)

   

Eigum að lúta leiðsögn Sóttvarna 

Með slíku yfirlýsingum einstakra ráðherra er verið að taka fram fyrir hendur á sóttvarnar- og heilbrigðisyfirvöldum sem hafa verið í forsvari fyrir öllum aðgerðum til þessa og bera hina faglegu og samfélagslegu ábyrgð.

Þeim hefur tekist vel og markmiðið er skýrt :

að útrýma veirunni á Íslandi

Umræddum ráðherrum er ekkert vandara um en öðrum að halda sig heima á Íslandi og geta talað við kollega sína erlendis í síma eða um fjarfundabúnað.

 

Heilbrigðisráðherra  hefur tekið faglega á málum 

Heilbrigðisráðherra hefur í öllum sínum yfirlýsingum og tali unnið út frá gefnu áliti sóttvarnarlæknis, almannavarna og landlæknis sem hefur verið til fyrirmyndar.

Mér finnst heilbrigðisráðherra ætti að stöðva frumhlaup þessara ferðaglöðu ráðherra sem eru með yfirlýsingum sínum að skapa falskar væntingar eða þrýsting sem þeir hafa ekkert umboð til.

 

Ferðatakmörkunum milli landa verður aflétt á faglegum og heilbrigðislegum forsendum þegar að því kemur og ekki í neinu kapphlaupi

Gleðilegan baráttudag verkalýðsins 1. Maí

Sjávarútvegur í þágu þjóðar

 

"Það er staðföst skoðun mín að aðgerðir sjávarútvegsráðuneytisins á þessum örlagatímum [...] hafi átt drjúgan þátt í því að leiða þjóðina út úr þrengingum fjármálahrunsins."

„Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.“

Þannig hljóðar 1. grein fiskveiðistjórnunarlaganna. Eftir þessu skýra markmiði ber ráðherra sjávarútvegsmála að vinna. Þessi lagagrein var einnig leiðarljós mitt sem ráðherra frá því um vorið 2009 til ársloka 2011. Í ljósi umræðu síðustu daga og vikna finnst mér rétt að rekja með nokkrum orðum hvernig ég stóð að málum – og á hvaða forsendum ákvarðanir voru teknar á mínum tíma sem sjávarútvegsráðherra. Þá er ekki úr vegi að greina frá samskiptum við forystu stórútgerðarinnar en framganga sumra þeirra hefur verið mjög í fréttum síðustu daga.

Fjármálahrunið 2009

Það blés ekki byrlega í atvinnumálum landsmanna eftir fjármálahrunið 2009. Neyðarlög höfðu verið sett til þess að endurskipuleggja fjármálakerfið og gjaldeyrishöft. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn spáði 15-20% atvinnuleysi. Við þessar aðstæður verð ég ráðherra grunnatvinnuvega þjóðarinnar, sjávarútvegs og landbúnaðar. Þorskaflinn hafði farið minnkandi árin á undan en var nú á hægri uppleið. Makríll var þá nýtekinn að ganga á Íslandsmið og veiddist fyrst sem meðafli með síld hjá uppsjávarflotanum djúpt austur af landinu en fór allur í bræðslu. Mér bar sem ráðherra þessara atvinnugreina að leita allra leiða til að auka innlendan virðisauka fiskveiðiauðlindarinnar, búa í haginn fyrir ný störf og auka útflutningstekjur.

Það var mjög sérstakt að koma inn í sjávarútvegsráðuneytið á þessum tíma. „Dugnaðarforkarnir“ sem stýrðu LÍÚ töldu sig eiga fiskinn syndandi í sjónum, tröppurnar í ráðuneytinu og stólana við fundarborðið eins og áður. Fékk hinn nýi ráðherra sjávarútvegsamála óspart að heyra það.

Úthafsrækjan tekin úr kvóta 2010

Útgerðarmenn höfðu stundað að veðsetja veiðiheimildir í úthafsrækju án þess að veiða. Í stað þess söfnuðu þeir veiðiheimildum á einstaka báta sem sumir létu aldrei úr höfn. Síðan notuðu þeir veiðiheimildirnar í rækju til að skipta í aðrar fisktegundir. Var langt frá því að veitt væri upp í leyfðan kvóta af rækju. Sumarið 2010 ákvað ég að taka rækjuna úr kvóta og gefa veiðar á henni frjálsar með sóknarstýringu. Við það komu nýir aðilar inn sem veiddu rækjuna. Útgerðarmenn kærðu þessa ráðstöfun en töpuðu málinu og var því vísað frá bæði í héraðsdómi og hæstarétti. Máttu þeir að mínu mati þakka fyrir að vera ekki sjálfir kærðir vegna brota á fiskveiðistjórnunarlögum fyrir meðferð veiðiheimilda þvert á markmið fiskveiðistjórnunarlaganna.

Skötuselslögin mars 2010

Skötuselurinn er flökkufiskur og kom fyrst upp að Suðurlandi og var kvótasettur þar áður en ég kom í ráðuneytið. Síðan óx viðkoman, stofninn stækkaði mjög fyrir vestan og norðan land. Skötuselurinn fyllti grásleppunetin og önnur veiðarfæri á grunnslóð við Breiðafjörð, Vestfirði og fyrir norðan land og yfirtók miðin í nánast öllum veiðarfærum. Að óbreyttu fól það í sér að nokkrar útgerðir fyrir sunnan land „töldu“ sig eiga fleiri og fleiri tonn af óveiddum afla eftir því sem stofninn stækkaði og á allt öðrum miðum. Og þegar skötuselurinn fyllti öll veiðarfæri á grunnslóð við Breiðafjörð, Vestfirði og fyrir norðan land var hann talinn fiskur í „eigu“ nokkurra útgerða fyrir sunnan land.

Við svo búið mátti ekki standa. Ráðherra brást við með því að auka heildarmagn veiðiheimilda í skötusel og gaf auk þess litlu útgerðunum möguleika á að sækja tiltekið magn af veiðiheimildum í skötusel beint til ríkisins gegn ákveðnu gjaldi. Þurftu þeir þá ekki að hlíta duttlungum eða afarkostum örfárra aðila við suðurströndina sem töldu sig eiga allan skötuselinn hvar sem hann synti við landið.

LÍÚ taldi þetta brot á lögum og svik við svokallaðan stöðugleikasamning sem þeir hefðu gert við forystumenn ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur, en í þeim samningi hafði verið lofað að engar breytingar yrðu gerðar á fiskveiðistjórnunarkerfinu á gildistíma hans. Ég hafði reyndar hafnað þessu ákvæði sem sjávarútvegsráðherra – taldi það algerlega ótækt. Það gekk líka þvert gegn einu af dýrustu loforðum ríkisstjórnarflokkanna fyrir kosningar. Það fór þó svo að útgerðarmenn sögðu sig frá stöðugleikasamningnum vegna þessara fáeinu tonna af skötusel og sigldu flotanum í land á útmánuðum 2010 í mótmælaskyni. Reyndar stóð sú hafnarlega aðeins yfir um stórhátíðardaga yfir páskana – en það er önnur saga.

Og eins og áður kærðu útgerðarmenn skötuselsmálið en töpuðu því bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti. Næsta ríkisstjórn afnám síðar skötuselsákvæðið að kröfu LÍÚ.

Friðun innfjarða

Eitt rökstutt áhyggjuefni mitt sem ráðherra var að notkun ákveðinna veiðarfæra ylli skemmdum á mikilvægum uppeldisstöðvum fyrir fiskistofna. Af þeim sökum tók ég þá ákvörðun að loka ákveðnum svæðum í innfjörðum og við árósa fyrir dragnótarskarki. Útgerðarmenn sögðu að verið væri að taka af þeim veiðisvæði og kærðu þá ákvörðun. Þeir töpuðu því máli bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti. Seinna komu svo til skjalanna ráðherrar sem bognuðu fyrir þessu valdi og afnámu reglugerðina um friðun innfjarða illu heilli.

Allur afli í land – reglugerð 2011

Annað sem mér – gömlum sveitamanni – brann fyrir brjósti var fullnýting aflans. Þegar ég varð ráðherra var staðan sú að nánast öllum afskurði og slógi var hent fyrir borð. Fiskafskurður var seldur úr landi óunninn, m.a. til Danmerkur í loðdýrafóður. Erfitt var í fyrstu að fá útgerðirnar til þess að hirða fiskúrganginn og færa að landi. Þeir töluðu um plássleysi í skipunum, dýrt væri að geyma hann og það myndi rýra kjör sjómanna. Svo ætti ráðherra ekki að vera að skipta sér af þessu. Að lokum var sett reglugerð sem skyldaði fiskiskip til að koma með allan afla að landi. Var gefinn viss aðlögunartími fyrir skip sem með rökstuddum hætti gátu farið fram á slíkt. Var síðan sett verulegt fjármagn úr verkefnasjóði sjávarútvegsins til að koma á vinnslu úr slógi, lifur, hryggjum, hausum og öðrum afskurði í sjóvinnslunni. Jók það verðmæti og veitti fólki atvinnu.

Nú hafa orðið alger siðaskipti í sjávarútvegi hvað þetta varðar. Það sem áður var hent er jafnvel verðmætasti hluti aflans og engum siðuðum manni dettur lengur í hug að sulla slógi og fiskúrgangi í sjóinn.

Gámaálag á óunninn fisk 2009

Talsverður hluti fiskaflans var fluttur óunninn úr landi og fékk aldrei að koma inn á innlenda fiskmarkaði, svokallaður „gámafiskur“. Með heimild í lögum var sett sérstakt útflutningsálag á þennan fisk sem varð til þess að stærri hluti hans skilaði sér í íslenskar fiskvinnslur og skóp hér störf og virðisauka. Þarna réðu þjóðarhagsmunir ferð: Fleiri störf urðu til í fiskvinnslunni og aukið útflutningsverðmæti.

Vissulega voru sumar útgerðir ekki ánægðar með þessa afskiptasemi ráðherrans en aðrar, eins og fiskvinnslur án útgerða, stóðu þétt með mér.

Strandveiðilögin í júní 2009

Lögin um strandveiðar, aukin línuívilnun, takmörkun á flutningi aflaheimilda milli ára og braski með tegundatilfærslu, svo og aukin veiðiskylda, áttu líka þátt í að skapa aukna atvinnu og betri umgengni við auðlindina. Síldveiðar minni báta og aukning byggðakvóta var eitt af því sem gert var til atvinnusköpunar og byggðastyrkingar.

Strandveiðarnar opnuðu leið fyrir nýja aðila inn í greinina þótt í smáum stíl væri og gjörbreyttu ásýnd og lífi minni sjávarbyggða vítt og breitt um landið yfir sumartímann. Vildi ég gera hlut þeirra sem mestan. Stórútgerðirnar innan LÍÚ og talsmenn þeirra höfðu uppi stór orð gegn strandveiðunum og töluðu um þjófnað á fiski sem þær ættu. Samt lögðu þær ekki í að fara með strandveiðarnar fyrir dómstóla.

Margt fleira var gert sem miðaði í þessa átt, einkum að efla dagróðraflotann og styrkja atvinnu í sjávarbyggðunum vítt um land. Auðvitað vildi ég gera miklu meira. En mér var þröngur stakkur skorinn því forystumenn ríkisstjórnarflokkanna höfðu skrifað undir áðurgreindan stöðugleikasamning sem hindraði breytingar á kvótakerfinu, eða þar til „Guðbjartsnefndin lyki störfum“ og „sátt“ næðist um breytingarnar. Mjög teygðist á skilum þeirrar „sáttanefndar“ sem batt hendur ráðherra og þegar störfum nefndarinnar lauk nærri tveimur árum seinna var heildarendurskoðun á fiskveiðistjórnunarkerfinu í jafnmiklu uppnámi og áður.

Makríllinn

Makríllinn er deilistofn sem syndir um ákveðin stór hafsvæði í leit að æti og til hrygningar. Hann var nýr stofn innan íslenskrar fiskveiðilögsögu og veiðar rétt hafnar þegar ég varð ráðherra 2009. Viðvera makrílstofnsins fór þó mjög ört vaxandi í lögsögunni með stórum göngum inn á grunnmið hringinn í kringum landið. Makríllinn hafði þá um skamman tíma verið veiddur í bræðslu og fyrst sem meðafli með síld á vegum örfárra stórra uppsjávarskipa. Þessar ólympísku veiðar á makríl til bræðslu voru í sjálfu sér siðlausar og gátu aldrei gengið til lengdar. Alls staðar erlendis er makríllinn verðmætur matfiskur. Það varð líka að byggja þessar veiðar upp þannig að þær svöruðu kröfum um manneldisvinnslu og skiluðu sem mestum virðisauka í þjóðarbúið. Árið 2010 þótti rétt að taka utan um skipulagningu og þróun þessara veiða, sem var reyndar ósamið um milli strandveiðiríkjanna eins og ennþá er. Það varð síðan upphafið að mjög löngu og skrýtnu ferðalagi – sem hér frá greinir.

ESB-umsóknin og makríllinn

Vinna við ESB-umsóknina var á fullri ferð þessi ár og allir vissu um mína afstöðu í þeim málum. Við stóðum auk þess í harðvítugum deilum við ESB um rétt okkar til makrílveiðanna. ESB afneitaði öllum rétti okkar í þeim efnum og lét afar dólgslega, hótaði ítrekað að stöðva aðildarviðræðurnar við ESB ef við hættum ekki makrílveiðunum. Fætur forsætisráðherra og fleiri vildu bogna undan þeim hótunum. Það verður að segjast hér hreint út að hvorki þær útgerðir, sem síðar höfðuðu mál og kröfðust tuga milljarða í bætur vegna veiðiheimilda í makríl, né aðrir, hefðu fengið marga brönduna ef ESB-aðildarsinnar í ríkisstjórnarflokkunum hefðu fengið að ráða. Það er köld staðreynd. ESB hélt því fram, alveg eins og stóru bræðsluútgerðirnar, að bandalagið ætti allan makríl sem synti meðfram Íslandsströndum. Hótanir ESB voru afar grófar og vöktu það mikinn ugg að fulltrúar LÍÚ komu á fund ráðherra og báðu hann að slaka á kröfunum í makríldeilunni ef það mætti friða ESB. Þá hafði ESB hótað viðskiptastríði og löndunarbanni á íslenskan fisk sem það lét koma til framkvæmda á Færeyingum.

Vinnsluskylda á makríl og veiðiheimildum deilt á útgerðarflokka

Þegar ESB-löndin neituðu að hleypa okkur að samningaborði strandríkja í makríl áttum við ekki annarra kosta völ árið 2010 en ákveða einhliða það magn sem við töldum eðlilegt að Íslendingar veiddu úr stofninum, eða 130 þúsund tonn fyrir það ár. Var það allnokkru meira en veitt hafði verið árið á undan. Jafngilti þetta tæpum 17% af uppgefinni heildarveiði á makríl. Þetta magn jókst síðan verulega næstu árin.

Hér var mikið í húfi: Við urðum að mæta kröfunni um vinnslu á makríl til matar. Við urðum að ná þessum afla sem við höfðum gefið út til að halda þeim rétti gagnvart hinum strandríkjunum. Og við urðum að gera eins mikil verðmæti úr aflanum og kostur var og skapa atvinnu og virðisauka í landinu. Það varð því að snúa blaðinu alveg við í makrílveiðunum. Stöðva veiðar á makríl eingöngu til bræðslu og taka upp nýtt kerfi, veiðar á makríl til manneldis, sem þrefaldaði verðmæti aflans og eru í raun allt aðrar veiðar.

Að eignast óveiddan fisk

Makríllinn var líkt og skötuselur nýr vaxandi stofn við land. Líkt og með veiðar á skötusel töldu þær útgerðir sem fyrstar fóru að veiða makríl að þær væru að eignast fasta hlutdeild í heildarstofninum. Það fól í sér að aflaheimildir þeirra í tonnum talið myndu vaxa sjálfkrafa þegar hinn stóri alþjóðlegi makrílstofn fór að venja komur sínar í íslenska lögsögu. Gekk hann í stórum torfum inn á grunnslóð, víkur og voga allt í kringum landið. Það gat hvorki talist réttlátt né í anda fyrstu greinar fiskveiðistjórnunarlaganna, sem vitnað var í hér í upphafi, að afhenda nokkrum útsjávarútgerðum slík verðmæti á silfurfati er jafnframt vildu helst vinna þennan verðmæta stofn í bræðslu.

Við svo búið mátti ekki standa. Til þess að ná áðurgreindum markmiðum í makrílveiðunum var ákveðið að skipta veiðiheimildum í makríl á útgerðarflokka, þannig að stóru uppsjávarskipin sem höfðu eingöngu veitt til bræðslu fengju áfram svipað magn og þau höfðu veitt árið á undan en auknum heildarafla var deilt út á frystitogara, ísfiskskip, smábáta og línubáta. Jafnframt var sett ströng skylda um manneldisvinnslu á allan makríl, sem stórjók verðmæti aflans og skapaði fjölda mikilvægra starfa í fiskvinnslum vítt og breitt um landið.

Það var metið svo á þeim tíma að ráðherra væri þetta heimilt, þar sem m.a. væri um nýjan stofn að ræða innan fiskveiðilögsögu Íslands, flökkustofn sem ósamið var um og gat þess vegna horfið úr lögsögunni næstu ár. Og ráðherra bar að fara að markmiðsgreinum fiskveiðistjórnunarlaganna. Þessi ráðstöfun veiðiheimilda í makríl skilaði 25-30 milljarða nýjum útflutningstekjum á ári, eða hátt á annað hundrað milljörðum á fjögurra ára tímabili. Samtímis sköpuðu reglurnar mikla atvinnu fyrir flotann, frystihús og vinnufúsar hendur í landi. Þessi ráðstöfun skipti sköpum fyrir þjóðina sem var að vinna sig út úr efnahagsþrengingum fjármálahrunsins.

Góð samvinna tókst við flestar útgerðirnar í landinu um þessar aðgerðir og atvinnugreinin sýndi mikinn kraft og sveigjanleika. Á tveimur árum tókst að breyta veiðum og vinnslu á makríl úr 100% bræðslu uppsjávarskipanna yfir í um 90% matfiskvinnslu alls flotans, sem margfaldaði verðmætin.

Bræðsluútgerðirnar og hæstiréttur

Mikið vill meira segir gamall málsháttur. Þeim útgerðum sem höfðu veitt makríl hömlulítið í bræðslu, eða í „gúanó“ eins og það er kallað, djúpt undan Austurlandi þótti að sér vegið. Þær töldu eins og Evrópusambandið að þær ættu allan makríl hvar sem hann synti meðfram ströndum landsins. Þessar útgerðir fengu reyndar svipað magn í sinn hlut og þær höfðu veitt árið á undan og því ekki neitt frá þeim tekið. En þær vildu fá fleiri tonn úr hinum vaxandi makrílstofni í sinn hlut. Og þær kærðu ráðstöfun ráðherra til dómstóla. Héraðsdómur hafnaði kröfum þeirra og kvað upp þann vel rökstudda dóm að ráðherra hefði haft fulla heimild til þessara aðgerða varðandi makrílinn.

Útgerðirnar undu því illa og kærðu héraðsdóminn áfram til hæstaréttar. Þá heyrðist sama fótatakið og ég kannaðist við úr tröppum ráðuneytisins.

Nú var kallaður í dóminn fyrrverandi hæstaréttardómari, gamall ráðuneytisstjóri úr sjávarútvegsráðuneytinu og einn af aðalhöfundum kvótalaganna sem nú átti að fara að dæma eftir. Þau lög voru þá eins og nú pólitískt mjög umdeild. Ekki ætla ég hér að segja að nærvera hins gamla ráðuneytisstjóra kvótalagaáranna hafi haft áhrif á dómsorðin. En óneitanlega var það kyndugt að ríkislögmaður skyldi ekki víkja fyrrverandi ráðuneytisstjóra sjávarútvegsmála úr dómnum svo tengdur sem hann var fyrri pólitískri vinnu í málinu.

Dæmt gegn þjóðarhag

Hæstiréttur sneri við dómi héraðsdóms og dæmdi þessum bræðsluútgerðum makrílkvótann sem úthlutað hafði verið á aðra bátaflokka og gerði ríkið auk þess skaðabótaskylt eins og kunnugt er. Auk þess að fá meintan kvóta þeirra dæmdan til baka kröfðust þær nú rúmlega tíu milljarða í bætur. Allar þessar útgerðir höfðu þó hagnast verulega á ákvörðunum ráðherra í auknum verðmætum aflans. Og raunar höfðu þessar makrílgöngur inn í íslenska lögsögu komið upphaflega eins og happdrættisvinningur upp í hendurnar á þeim, án þess að miklar fjárfestingar hefðu komið á undan. Ráðherra hafði staðið fast í fætur gagnvart kröfum ESB og tryggt íslensku þjóðinni allri réttinn til makrílveiðanna.

Bótakröfur „kvótagreifanna“ kölluðu fram hörð viðbrögð þjóðarinnar. Ríkislögmaður hafði áður reynt að fela kröfugerðina en varð að gefa hana upp samkvæmt upplýsingalögum.

Það er mín skoðun að hæstiréttur hafi brugðist þjóðinni í þessu máli og gengið í lið með einstökum „kvótagreifum“ og dæmt gegn þeirri lagagrein sem honum bar fyrst og fremst að horfa til, það er: „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu.“ Þessi dómur sýnir fram á hversu andstæð lagatúlkun getur verið hagsmunum þjóðarinnar.

Þær útgerðir sem reyndust mér erfiðastar á sínum tíma ganga nú frá borði með „öngulinn í rassinum“ eins og sagt er, hvort sem þær gefa frá sér þessar bótakröfur vegna makríls eða ekki. Þær eiga líka eftir að sanna tjón sitt vegna reglugerðarinnar sem er þeim ekki svo auðvelt.

Réttur þjóðarinnar

Það er staðföst skoðun mín að aðgerðir sjávarútvegsráðuneytisins á þessum örlagatímum – þar með talið varðandi makrílveiðar – hafi átt drjúgan þátt í því að leiða þjóðina út úr þrengingum fjármálahrunsins. Samkvæmt opinberum tölum urðu til um 2.000 ný ársstörf beint í sjávarútvegi og fiskvinnslu á árunum 2009 til 2012 sem þýðir margfalt fleiri störf yfir sumartímann þegar verkefni skorti. Auk þess varð til fjöldi afleiddra starfa við breytta tækni- og fagvinnu. Það er sá minnisvarði sem ég vona að standi – óbrotgjarn – um tíð mína sem sjávarútvegsráðherra. Hins vegar vil ég með þessari stuttu grein gefa lesendum færi á að dæma sjálfir. Mætti ef til vill horfa til þessarar nálgunar minnar við nýtingu náttúruauðlinda landsins í þeim þrengingum sem þjóðin nú stendur frammi fyrir. Gleðilegt sumar!

 Viðhengi

Sjávarútvegur í þágu þjóðar.docx 

 Höfundur er fyrrverandi ráðherra.

 Birtist sem grein í Morgunblaðinu 27.apríl 2020