Störukeppnin

Samningaviðræður við Evrópusambandið eru stopp. Evrópusambandið neitar að opna á viðræður um sjávarútveg. Fyrirvari og kröfur Íslendinga um fullt forræði yfir fiskimiðunum er algjörlega óaðgengilegt fyrir ESB.  Þeir fyrirvarar Íslands eru bundnir í samþykktum Alþingis og ekki fram hjá þeim gengið:

"Samstaða var í nefndinni um meginmarkmið í samningaviðræðum við ESB varðandi sjávarútveginn. Þau lúta að forræði yfir sjávarauðlindinni með sjálfbæra nýtingu að leiðarljósi. Það felur í sér forræði í stjórn veiða og skiptingu aflaheimilda innan íslenskrar efnahagslögsögu sem byggð er á ráðgjöf íslenskra vísindamanna. Auk þess verði leitað eftir eins víðtæku forsvari í hagsmunagæslu í sjávarútvegi á alþjóðavettvangi og kostur er lúti málefni að íslenskum hagsmunum. Jafnframt verði haldið í möguleika á því að takmarka fjárfestingar erlendra aðila í íslenskum sjávarútvegi og skýrri aðkomu Íslendinga að mótun sjávarútvegsstefnu ESB í framtíðinni. Í þessu sambandi er rétt að undirstrika þjóðhagslegt mikilvægi atvinnugreinarinnar, en meiri hlutinn telur að með þessu megi tryggja að breytingar sem verða á fiskveiðistjórn hér á landi verði að undirlagi íslenskra stjórnvalda og áhrif landsins aukist á þessu sviði í Evrópusamstarfi. Þá verði forræði þjóðarinnar tryggt yfir sjávarauðlindinni og þannig búið um hnútana að framlag sjávarútvegsins til efnahagslífsins haldist óbreytt".

 Íslendingar höfðu lagt fram sína vinnu í sjávarútvegsmálum og kröfurnar lágu fyrir í þeim efnum. ESB lagði ekkert fram annað, en kröfuna um að Ísland samþykkti forræði ESB yfir fiskimiðunum.

Afturköllun IPA- styrkjanna - skýr skilaboð ESB

Einhliða afturköllun ESB á IPA-styrkjunum, aðlögunarstyrkjum sem umsóknarríki fær frá Sambandinu  eru einnig skýr skilaboð í verki að þeir hjá ESB líta ekki lengur á Ísland sem umsóknarríki.

Hvernig sem menn vilja orða hlutina er umsóknin fullkomlega strand af beggja hálfu og getur ekki haldið áfram nema Alþingi taki málið aftur fyrir, felli niður fyrirvarana sem það setti með umsókninni og sendi inn nánast nýja umdsókn, sem fellur að skilyrðum og kröfum ESB. Fyrir því er enginn pólitískur meirihluti á Alþingi. Um þetta segir í greinargerðinni með þingsályktuninni:

  "  Á hinn bóginn leggur meiri hlutinn áherslu á að ríkisstjórnin fylgi þeim leiðbeiningum sem gefnar eru með áliti þessu um þá grundvallarhagsmuni sem um er að ræða.

Að mati meiri hlutans verður ekki vikið frá þeim hagsmunum án undanfarandi umræðu á vettvangi Alþingis og leggur meiri hlutinn til að orðalagi þingsályktunartillögunnar verði breytt með hliðsjón af þessu".

"Störukeppnin" tilgangslaus

Nú er komið í ljós að bæði í sjávarútvegs- og landbúnaðarmálum verður Ísland að gefa í grundvallaratriðum eftir fyrir kröfum Evróðusambandsins til að aðlögunarferlið geti haldið áfram.  Samkvæmt ákvörðun  Alþingis hefur ríkisstjórnin ekki heimild til þess og áframhaldandi "störukeppni" Íslenskra stjórnvalda og ESB tilgangslaus. Hún aðeins skaðar uppbyggingu eðilegra tvíhliða samskipta milli Íslands annarsvegar og ríkjasambands Evrópbandalagsins hinsvegar.   

Afturköllun umsóknarinnar er því hið eina eðlilega og heiðarlega svar Íslendinga. 

Valdabaráttan á Alþingi

Það dylst engum sem þekkja til þingstarfa að umræðan um ESB inni á þingi snýst takmarkað um málefnið sjálft, heldur er hún valdabarátta milli einstaklinga innan og milli flokka stjórnarandstöðunnar.

Innan Samfylkingarinnar, sem rær lífróður, fer fram grímulaus barátta um framtíðarforystusætið milli Árna Páls Árnasonar og Katrínar Júlíusdóttur. Hún birtist m.a. í því, hvort þeirra getur haft hæst og komið að stóryrðum til að fá athygli innan flokks og  utan. Katrín er talin hafa skorað stig með því að grípa tækifærið og kalla Bjarna Bemediktsson, þann hógværa oddvita Sjálfstæðisflokksins " helvítis dóna" og komast upp með það.

Efnisleg umræða um stöðu ESB-samninganna er ekki mikil né heldur þá staðreynd að ferlið er stopp. Allir sjá að ekki er hægt að ganga lengra í eftirgjöf gangvart ESB nema afturkalla þau rauðu strik, sem Alþingi sjálft setti við samþykkt þingsályktunartillögunnar 17. júlí 2009 um aðildarumsókn.

ESB- umræðan er hinsvegar góð fyrir einsmálsstefnu Samfylkingarinnar til að fá aftur sess í hinni pólitísku umræðu. Sérstaklega á það við á vettvangi kratísks kjósendahóps sem rokkar á milli Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks, Bjartrar framtíðar, kratanna í Vinstri grænum og Samfylkingar.

Björt framtíð og Samfylkingin togast á um það hvor gleypir hinn, hver getur haft hæst. Píratar halda sig eðlilega til hlés í þessari umræðu. Innganga í ESB er ekki ofarlega á lista margs þess unga fólks sem styður í Pirata um þessar mundir, jafnvel þvert á móti.  Píratar  eiga þar samleið með nýbylgju ungs fólks í ESB löndunum sem eru á móti aukinni miðstýringu frá Brussel og kenna stefnu ESB um gríðarlegt atvinnuleysi ungs fólks í Evrópusambandslöndunum. Þar eru því sóknarfæri Pírata hér á landi,

 Vg lendir þarna alls staðar á milli.  Það treysta þeim fáir í ESB málunum og taka lítið mark á yfirlýsingum þeirra, sem gjarnan eru út og suður. Lái þeim hver sem vill

Þeim ríður þó á að ná aftur sérstöðu Vg í ESB málinu og færa sig á byrjunarreit í stefnu flokksins. Slíkir tilburðir mæta þó enn harðri andstöðu s.k. flokkseigendafélags sem ræður endanlega ferð. Vg hefur tapað  stórum hluta landsbyggðarfylgisins og á nú á hættu að skiptast upp milli Bjartrar framtíðar og Pírata.

Esb umræðan er þess vegna,  því miður, nýtt í allt annað pólitískt uppgjör og tafl en um afturköllun umsóknarinnar að ESB, sem er þó mál dagsins.

Afgerandi meirihluti landsmanna er hins vegar algjörlega á móti ESB-aðild og vill fá tækifæri til þess að koma þeirri skoðun rækilega á framfæri og fá umsóknina endanlega út úr heiminum. Traust á stjórnmálaflokkum til þeirra verka er eðlilega  takmarkað. Sjálfstæðisflokkur og Framsóknarflokkur eiga því allt undir að standa við ákvörðunina um afturköllun umsóknarinnar.

 ESB- umræðan endurspeglar því  þessa dagana fyrst og fremst deilur og átök um stöðu einstaklinga og hópa um forystu innan  stjórnarandstöðuflokkanna. 

ESB krafðist gjörbyltingar á íslenskum landbúnaði og matvælaframleiðslu.

 Koma verður ný samþykkt Alþingis um algjöra eftirgjöf á grunngerð íslensks landbúnaðar og matvælavinnslu ef halda á aðlögunarferlinu áfram á þeim forsendum sem ESB krefst. Fyrir því er enginn pólitískur vilji sem betur fer.

Þjóðin vill halda sínum landbúnað og því eru aðlögunarviðræðurnar við ESB stopp.  

Evrópusambandið býður umsóknarríki aðeins  tímabundna  aðlögun að lögum og regluverki sambandsins. Sumir kalla það sérlausnir. Umsóknarríkið sækir um á forsendum ESB og heitir því að gangast undir og samþykkja sáttmála, vinnureglur og lagaverk Evrópusambandsins. Þeir, sem halda því fram að um tvíhliða samninga sé að ræða og nýtt samband verði til með hverju nýju ríki eru vísvitandi að beita blekkingum. 

Rétt er að benda á að hver fagráðherra fer með samninga og ber efnislega ábyrgð á málaflokkum sem heyra undir hans ráðuneyti í samræmi við samþykktir Alþingis. 

Ég sem landbúnaðarráðherra kynntist því vel kröfum og vinnubrögðum ESB í landbúnaðarmálum.

Eins og allir vita er grundvallar munur á uppbyggingu landbúnaðar, stjórnsýslu  og stoðkerfis hans á Íslandi og í ESB.

Á Íslandi leggjum við áherslu á fæðuöryggi og framleiðslustöðugleika, byggðamál og innlendan matvælaiðnað í einstaka greinum. Lagaumgjörðin um atvinnugreinar í landbúnaði eru því með gjörólíkum hætti á Íslandi annarsvegar og ESB - löndum hinsvegar. Um það var enginn ágreiningur.

Þetta kom greinilega fram í niðurstöðum svokallaðra rýniskýrslna þar sem greint var hverju Ísland þyrfti að breyta til að falla að laga- og stofnanaumhverfi landbúnaðar í ESB;

Í lok rýnivinnunnar um landbúnað setti samninganefnd ESB fram skriflega kröfu og fyrirspurn um:

" Hvenær og hvernig ætlar Ísland að aðlaga sinn lagaramma hvað varðar lögbært stjórnvald, forsendur faggildingar, stofnun greiðslustofu, tilnefningu vottunaraðila "?. En þetta eru allt  grunnatriði í  skipulagi landbúnaðarmála í ESB- löndum.

Þessu svaraði ég sem ráðherra á eftirfarandi hátt:

"Við greiningu og samanburð á lagareglum og stjórnsýslu í landbúnaðarmálum á Íslandi við hina almennu landbúnaðarstefnu Evrópusambandsins sem hefur komið fram til þessa, hefur þegar komið fram verulegur munur milli aðila á lögum og framkvæmd landbúnaðarstefnunnar. Umbreyting frá hinu íslenska fyrirkomulagi á þessu sviði mun tvímælalaust kalla á verulegar breytingar á lagaumhverfi og aukin umsvif stjórnsýslu, skýrslugjöf og eftirlit og fjölgun stofnana sem ekki er nauðsynleg til að framkvæma þá landbúnaðarstefnu sem hefur gilt á Íslandi í dag.

Ubdirbúningur þeirra atriða sem framkvæmdastjórnin spyr um , þ.e.a.s. ákvörðun um lögbært stjórnvald sem fer með greiðslur til landbúnaðarins, forsendur faggildingar, stofnun greiðslustofu og tilnefningu vottunarðila krefst, eins og fram kemur af spurningunni, að aðlaga þarf ramma íslenskra laga  að regluverki ESB.

Stefna íslenskra stjórnvalda er skýr um að ekki verði ráðist í neina aðlögun að regluverki ESB fyrr en að staðfestur samningur um aðild liggur fyrir. Auk þess er það álit stjórnvalda að vegna smæðar landsins sé óþarft að setja á fót allt það stofnanakerfi á Íslandi ef til aðildar kæmi, sem kynnt hefur verið sem nauðsynlegt til að framkvæma hina almennu landbúnaðarstefnu Evrópusambandsins . Um það þurfi að semja milli aðila þegar að samningum kemur.

Af áðurnefndum ástæðum mun Ísland ekki hefja undirbúning að skipulags-og lagabreytingum né aðlaga sinn lagaramma fyrr en að lokinni samningagerð, takist samningar um aðild og fullgildingu  aðildarsamnings að lokinni þjóðaratkvæðgreiðslu á Íslandi og samþykkt hans af samningsaðilum á formlegan hátt ". 

Skemmst er frá því að segja að þetta skýra og skorinorða svar mitt og höfnun á  kröfu Evrópusambandsins um fyrirfram aðlögun varð til þess að framkvæmdastjórnin setti opnunarskilyrði á samningskaflann í nóv. 2011 og neitaði að hefja viðræður fyrr en lögð hefði verið fram "viðunandi" aðgerðaráætlun um breytingar á íslenskum lögum og uppbyggingu nýs stofnanakerfis sem væri í samræmi við það sem gilti í ESB - löndum. 

 Ég hafði áður gert "varnarlínur" Bændasamtaka Íslands að grunnskilyrðum mínum sem ráðherra í samningaviðræðunum. En þær eru einnig tíundaðar sem viðmið í greinargerð utanríkismálanefndar með þingsályktunartillögunni. Þannig hafði ég á vissan hátt bundið hendur eftirmanns míns því að hann yrði þá með bréfi og formlega að kynna breytta afstöðu fagráðherrans í málaflokknum.  En á þeim forsendum sem ég kynnti höfðu Bændasamtökin tekið þátt í vinnunni við landbúnaðarkaflann. Og samningamenn þeirra héldu síðan fast í þær forsendur.  Þegar svo stjórnvöld höfðu í júlí 2012 unnið "viðunandi" aðgerðaáætlun að mati ESB var Íslendingum boðið að leggja fram samningsafstöðu.

Þótt einhverjir á vegum nýs ráðherra og  samningshópsins hafi í framhaldi af því unnið drög að samningsafstöðu í landbúnaði fyrir Ísland, sem gengi upp gagnvart ESB  var ljóst, að stjórnvöld höfðu engan pólitískan styrk hér innanlands  til að leggja hana fram. Og þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir í utanríkismálanefnd  um að fá að sjá drögin var því hafnað. Í framhaldi af því dagaði frekari samningsvinna  uppi, uns hlé var gert á viðræðunum í byrjum árs 2013, enda kosningar í nánd!

Samningaviðræður í landbúnaði urðu í raun formlega stopp með opnunarskilyrðum ESB  í nóv 2011. Þá var ljóst að ESB myndi í raun ekki halda áfram samningsvinnunni nema Íslendingar samþykktu fyrirfram  að breyta landbúnaðarlöggjöf sinni og ynnu samkvæmt því. Fyrir því var hinsvegar  hvorki heimild fyrir af hálfu Alþingis né pólitískur vilji og alls ekki í aðdraganda Alþingiskosninga.

Það er því ákveðin þversögn í eftirfarandi í vangaveltum í skýrslu Hagfræðistofnunar:

"Ekki tókst að klára vinnu við samningsafstöðu Íslands áður en viðræðum var frestað. Af  viðræðum við ýmsa aðila má áætla að drög að samningsafstöðu í þessum málaflokki hafi  verið umdeild og ekki hafi tekist að sætta ólík sjónarmið. Af viðræðum við embættismenn  í Evrópusambandinu verður ekki annað ráðið en að þeir hafi ekki séð fyrir óleysanleg  vandamál og þrátt fyrir að ekki hefði verið hægt að semja um undanþágu frá niðurfellingu  tollverndar hefði mátt ræða hvernig mætti koma til móts við innlenda framleiðendur til að bæta þeim upp tap af afnámi verndartolla".

Umbylting á  markmiðum, grunngerð  og stjórnsýslu íslensks landbúnaðar er stórpólitískt mál og um það var grundvallar ágreiningur við ESB.  Óljós tilvitnun í töluð orð  og loðinn texta embættismanna ESB er að mínu mati ekki mikils virði. Mín reynsla sem ráðherra var sú að hafa bæri allt skriflegt og skorinort sem þar færi á milli ef ætti að vera mark takandi á.

Eins og ég skil stöðuna í samningum um landbúnað við ESB þá  yrði að koma til  ný samþykkt Alþingis um heimild til að semja um gjörbyltingu íslenska landbúnaðarkerfisins  og markmiðum atvinnugreinarinnar ef á að vera hægt  að halda áfram aðlögunarviðræðum við ESB. á þeim forsendum það sambandið krefst.Um annað er ekki að ræða.

 Staðan er einfaldlega sú að þetta ferli, hvort sem menn kalla það samninga eða aðlögun er efnislega og pólitískt algjörlega stopp af beggja hálfu og getur ekki farið af stað aftur nema að Alþingi gefi eftir og  breyti formlega þeim fyrirvörum sem settir voru í greinargerðinni með þingsályktuninni. Og fyrir því er enginn pólitískur meirihluti  á Alþingi.