Háskólinn á Akureyri

"Stærsta byggða­að­gerð síð­asta ára­tug­ar eða þver­öf­ugt?"

 

var fyrirsögn í frétt  RUV á dögunum í tilefni af boðaðri sameiningu H.A. og Háskólans á Bifröst.

Ferlið er umdeilt.

 

Sögu ágrip H.A.

 

Háskólinn á Akureyri tók til starfa 5. september 1987 en fyrstu formlegu lög um skólann voru samþykkt á alþingi vorið 1988.

 Þá var boðið upp á nám í tveimur deildum: Heilbrigðisdeild og Rekstradeild. Fyrsti rektor skólans var Haraldur Bessason. 

Formlegt upphaf Háskólans á Akureyri má rekja til ársins 1982:

Forsaga og aðdragandi Háskólans á Akureyri.

Í maí 1982 skipaði Ingvar Gíslason, þáverandi menntamálaráðherra og þingmaður Norðurlandskjördæmis eystra, nefnd til þess að gera tillögur um hvernig vinna mætti að því "að efla Akureyri sem miðstöð mennta og vísinda utan höfuðborgarinnar". 

Ingvar var menntamálaráðherra í ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen  1980- 1983,

Öflugir Norðlendingar

En Norðlendingar voru mjög sterkir í ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen.:  Pálmi Jónsson  á Akri A- Hún landbúnaðarráðherra, Ragnar Arnalds Varmahlíð, fjármálaráðherra, Steingrímur Hermannsson, faðir hans Skagfirðingur, Ólafur Jóhannesson Skagfirðingur auk landsbyggðarþingmannana Friðjóns Þórðarsonar Dalamanns og Hjörleifs Guttormssonar frá Hallormstað

Stefnan var mörkuð fyrir Háskóla á Akureyri og varð ekki stöðvuð.

Og áfram var unnið að stofnun háskólamenntunar á Akureyri þótt ýmis ljón væru dregin upp.

Heimamenn á Akureyri og Norðurlandi knúðu á og höfðu frumkvæðið en einnig störfuðu áfram nefndir  á vegum alþingis og ráðherra:

"Áhugi á framgangi þessa máls hefur verið mikill á Norðurlandi. Má m.a. geta ráðstefnu sem Fjórðungssamband Norðlendinga efndi til í júní 1985. 

Sérstök háskólanefnd á vegum Akureyrarbæjar skilaði ítarlegu áliti í febrúar 1987."
"Stofnun Háskóla á Akureyri" eins og segir í greinargerð með frumvarpinu.

Þurfti að svara gagnrýni frá samfélagi Háskóla Íslands

"Hlutverk Háskólans á Akureyri verður annað fremur en að standa í beinni samkeppni við Háskóla Íslands um námsframboð
og rannsóknir.

Ekki er heldur gert ráð fyrir að hann verði útibú frá Háskóla Íslands.

Verður því strax í upphafi að marka honum með lögum þann vettvang, að hann geti þjónað hlutverki sínu sem sjálfstæð stofnun sem bjóði upp á nýjar námsleiðir er séu í samræmi við
þarfir íslensks þjóðfélags hverju sinni.
Eðlilegt er að tekið sé tillit til atvinnuhátta í næsta nágrenni skólans þegar fjallað er um
hlutverk hans."

Pólitísk ákvörðun á Alþingi

Stofnun Háskólans á Ákureyri var pólitísk ákvörðun tekin af alþingi fyrir þrýsting heimamanna og þingmanna þeirra.

Enda lögð áhersla á tengingu skólans við heimslóð þótt hann væri opinn á landsvísu.: Í lögum skólans stóð  m.a.

Í Háskólanefnd  ( Stjórn) skulu m.a.
"Tveir fulltrúar tilnefndir til fjögurra ára.

Annar fulltrúinn og varamaður hans eru tilnefndir af bæjarstjórn Akureyrar og hinn fulltrúinn ásamt varamanni af heildarsamtökum sveitarfélaga á Norðurlandi".

Örugglega var þessi sterka tenging skólans við heimaslóð eitt mikilvægt lífakkeri skólans næstu árin.

Dugnaður Haralds Bessasonar rektors 

Þrautseigja og kraftur fyrsta rektorsins Haralds Bessasonar, starfsfólks og nemenda átti stóran þátt í að fleyta háskólanum yfir fyrstu árin.

 Strax í upphafi komu efasemdar raddir einkum frá háskólasamfélaginu og "kerfinu" sem fyrir var í Reykjavík. 

- Að kæmi nýr háskóli sem í hugum ýmsra átti bara að vera einn- Háskóli Íslands-  Háskólagráður myndu lækka í verði,

- að væri sérkennilegt að íslenskur háskóli væri með eigin staðarnafni við hlið Háskóla Íslands. 

- Að Háskóli kenndur við Akureyri sem stað,  fæli í sér þrengingu við ímynd skólans útávið.

Vildu margir að skólinn væri stofnaður sem deild - útibú frá Háskóla Íslands og bæri nafn Háskóla Íslands. 

En sem betur fer fyrir Háskólann á Akureyri  tókst honum að standa á sínu, dafnað og vaxið að virðingu og metnaði á eigin forsendum.

  Ég var á þessum árum skólastjóri á Hólum í Hjaltadal og fylgdist vel með þessari umræðu og baráttu Akureyringa og annarra Norðlendinga sem var á köflum hörð og tvinnaðist inn í baráttuna fyrir Hólum í Hjaltadal

Því miður var lögum um háskóla breytt síðar og nú á Bæjarstjórn Akureyrar eða Samtök sveitarfélaga á svæðinu ekki lengur fulltrúa í stjórn skólans.

Slitið var illu heilli á þá formlegu tengingu við grasótar samtök heimafyrir með samræmdum lögum um opinbera háskóla.  Sama var reyndar wennig ger við Hólaskóla

Óðagot eða gamall kerfis ásetningur

Milli línanna virðist umræðan nú vera komin aftur á stigið  milli 1985  og 1990.

Háskólinn á Akureyri væri of lítill til þess að standast í alþjóðlegri samkeppni  

- Að staðtengja nafnið Háskólinn á Akureyri þrengdi að ímyndinni og háskóla hugtakinu, "Universitatis" eins og sagt var þá

Og þess vegna þurfi að losna við staðarnafnið eins og var ein af kröfunum þá í aðdraganda að stofnun skólans

Síðan er reyndar Háskólinn í Reykjavík og fleiri komnir og þykja þrengja að " Háskóla Íslands" hugtakinu.

Framtíð Landsbyggðar háskólanna undir 

Sama umræðan er uppi um Háskólann á Hólum: að leggja  hann niður sem slíkan og færa  hann undir  "flaggskip" Háskóla Íslands.

Það voru einmitt hliðstæð öfl innan menntamálakerfisins á sínum tíma sem voru andvíg endurreisn Hólaskóla 1982 og töldu að afnema ætti alla sérskóla, en færa allt framhaldsnám inn í Fjölbrautarskóla og síðan í Háskóla Íslands.

Þessi "öfl" voru skólunum oft erfið

 Pólitískar ákvarðanir - ekki embættismanna eða sérfræðinga

Endurreisn Hólaskóla og stofnun Háskólans á Akureyri voru pólitískar ákvarðanir á sínum tíma, teknar af alþingi fyrir þrýsting grasrótar, en ekki sérfræðinga eða kerfisákvarðanir eða með boðvaldi ráðherra að ofan. 

  Hugsjónin sem bar þessa skóla áfram var drifin fram af grasrótinni,- vildi efla fjölbreyttni,- sem þótti vænt um skólana,- staðina og þá menntun, starf og ímynd sem þeir gáfu byggðarlagi sínu og þar með landsmönnum öllum 

Mér finnst nú í umræðunni sömu öfl og sömu úrtöluraddir vera uppi sem voru andvig endurreisn Hólaskóla og sérskólum yfirleitt  - sem vildu leggja Menntaskólann á Akureyri niður og svelta hann inn í samræmda fjölbrautaskóla kerfið, sömu öfl virðast vega nú að Háskólum landsbyggðarinnar. 

Vonandi tókst að hrinda aðförinni að Menntaskólanum  á Akureyri. 

En kerfið í "djúpríkinu" er eins og  kolbrabbi sem býður súkkulaði og sætabrauð með einum arminum en  bítur svo með klónni í öðrum,

Með sjálfstraust og baráttuvilja  

 Mér verður hugsað til gömlu skólanefndar Hólaskóla - og baráttufunda Fjórðungssambands Norðlendinga.

Höfðingjanna Gísla Pálssonar á Hofi fyrir Hóla og Áskels Einarssonar  framkvæmdastjóra Fjórðungssambandsins 

Mitt mat er að barátta þeirra á örlagatímum í upphafi réði miklu um að Hólaskóli og  Háskólinn á Akureyri tóku til starfa  á árunum eftir 198o og gera enn

Það væri gott að eiga nú sterka grasrót að, sem gæti tekið yfir og leitt frumkvæðið í þróun  framhalds- og háskólastarfs í landinu,

Nú er hins vegar byrjað " ofanfrá" og boðvaldi ráðherra beitt.

Gott er að muna söguna og fjöreggin geta verið brothætt. vissulega eru tímarnir verið breyttir.  En?

 

Heimildir: Lög um  Háskólann á Akureyri nr. 18. 1988

Lög um Háskólann á Akureyri  frá 18.05  1992

Lög um opinbera hásskóla  nr. 85 frá 2008.

Óðinn Svan Óðinsson

8. febrúar 2024 kl. 13:59

 

 

 

RÚV