Semja um óbreytt fiskveiðistjórnunarkerfi
Bæði Vinstri græn og Samfylking höfðu lofað uppstokkun á fiskveiðistjórnunrkerfinu og á grunni þeirra stefnu vildi ég vinna.
Ögmundur Jónasson rekur í bók sinni "Rauði þráðurinn" hve okkur kom á óvart þegar forystumenn ríkisstjórnarflokkanna, Vg og Samfylkingar höfðu samið um við forystu L Í Ú að ekki yrði gerðar neinar grundvallar breytingar á fiskveiðikerfinu á næstu árum.
Heldur skyldi skipuð " sáttanefnd" allra hagsmunaaðila og stýrt utan ráðuneytisins. Vissum við hvað það þýddi: Ekkert gert.
Ég hafði reyndar hafnað þessu ákvæði sem sjávarútvegsráðherra taldi það algerlega ótækt og sama gerði Ögmundur Jónasson.
Það gekk líka þvert gegn einu af dýrustu loforðum ríkisstjórnarflokkanna fyrir kosningar að breyta fiskveiðistjórnarkerfinu í samræmi við loforð flokkanna.
Eftir þessu varð þó að vinna. Nefndarstarfið dróst og dróst og niðurstaðan varð sú eftir meir en tvö ár að málið stóð á upphafspúnkti eins og vitað var.
Þrátt fyrir mjög bundnar hendur tókst mér sem ráðherra að knýja fram ýmsar mikilvægar breytingar, en var hótað málsókn nánast við hvert skref.
Fjármálahrunið 2009
Það blés ekki byrlega í atvinnumálum landsmanna eftir fjármálahrunið 2009.Það var mjög sérstakt að koma inn í sjávarútvegsráðuneytið á þessum tíma. Dugnaðarforkarnir sem stýrðu LÍÚ töldu sig ekki aðeins eiga fiskinn syndandi í sjónum, heldur tröppurnar í ráðuneytinu, stólana við fundarborðið, pappírinn á borðunum eins og áður.
Og "kerfið" allt leit svo á, stjórnsýslan, bankar, lögfræðistofur .....
Fékk hinn nýi ráðherra sjávarútvegsmála óspart að heyra það.
Strandveiðilögin í júní 2009
Lögin um strandveiðar, aukin línuívilnun, takmörkun á flutningi aflaheimilda milli ára og braski með tegundatilfærslu, svo og aukin veiðiskylda, áttu líka þátt í að skapa aukna atvinnu og betri umgengni við auðlindina.
Síldveiðar minni báta og aukning byggðakvóta var eitt af því sem gert var til atvinnusköpunar og byggðastyrkingar.
Strandveiðarnar opnuðu leið fyrir nýja aðila inn í greinina þótt í smáum stíl væri og gjörbreyttu ásýnd og lífi minni sjávarbyggða vítt og breitt um landið yfir sumartímann.
Vildi ég gera hlut strandveiðiflotans sem mestan.
Strandveiðilögin voru samþykkt á Alþingi í júní 2009 gegn öllum atkvæðum Sjálfstæðismanna og andstöðu en samt hjásetu Framsóknarmanna. M.a. sitja nú þrír ráðherrar Sjálfstæðisflokksins í ríkisstjórn sem börðust hart gegn strandveiðunum á þessum tíma.
En saman höfðu þessir flokkar barist hart gegn setningu Strandveiðilaganna.
Stórútgerðirnar innan LÍÚ og talsmenn þeirra höfðu uppi stór orð gegn strandveiðunum og töluðu um þjófnað á fiski sem þær ættu. Samt lögðu þær ekki í að fara með strandveiðarnar fyrir dómstóla á því stigi.
Úthafsrækjan tekin úr kvóta 2010
Útgerðarmenn höfðu stundað að veðsetja veiðiheimildir í úthafsrækju án þess að veiða. Í stað þess söfnuðu þeir veiðiheimildum á einstaka báta sem sumir létu aldrei úr höfn. Síðan notuðu þeir veiðiheimildirnar í rækju til að skipta í aðrar fisktegundir.Skötuselslögin mars 2010
Skötuselurinn er flökkufiskur og kom fyrst upp að Suðurlandi og var kvótasettur þar áður en ég kom í ráðuneytið.Við svo búið mátti ekki standa.
Ráðherra brást við með því að auka heildarmagn veiðiheimilda í skötusel og gaf auk þess litlu útgerðunum möguleika á að sækja tiltekið magn af veiðiheimildum í skötusel beint til ríkisins gegn ákveðnu gjaldi.
Þurftu þeir þá ekki að hlíta duttlungum eða afarkostum örfárra aðila við suðurströndina sem töldu sig eiga allan skötuselinn hvar sem hann synti við landið.
LÍÚ taldi þetta brot á lögum og svik við svokallaðan stöðugleikasamning sem þeir hefðu gert við forystumenn ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur við ríkisstjórnarmyndun 2009.
Var því haldið fram að ég hefði með bellibrögðum komið skötuselsmálinu í gegnum ríksstjórn í fjarveru Steingríms. Við Össur Skarphéðinsson glottum að því.
Það fór þó svo að útgerðarmenn sögðu sig frá stöðugleikasamningnum um tíma vegna þessara fáeinu tonna af skötusel og sigldu flotanum í land á útmánuðum 2010 í mótmælaskyni. Reyndar stóð sú hafnarlega aðeins yfir um stórhátíðardaga yfir páskana en það er önnur saga.
Og eins og áður kærðu útgerðarmenn skötuselsmálið en töpuðu því bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti. Næsta ríkisstjórn afnám síðar skötuselsákvæðið að kröfu LÍÚ og félaga á þingi.
Friðun innfjarða
Eitt rökstutt áhyggjuefni mitt sem ráðherra var að notkun ákveðinna veiðarfæra ylli skemmdum á mikilvægum uppeldisstöðvum fyrir fiskistofna. Af þeim sökum tók ég þá ákvörðun að loka ákveðnum svæðum í innfjörðum og við árósa fyrir dragnótarskarki. Naut ég dyggs stuðnings Guðjóns Arnars Kristjánssonar sem ég hafði ráðið í tiltekin störf í ráðuneytinu.
Útgerðarmenn sögðu að verið væri að taka af þeim veiðisvæði og kærðu þá ákvörðun. Þeir töpuðu því máli bæði fyrir héraðsdómi og hæstarétti.
Allur afli í land reglugerð 2011- aukin manneldisvinnsla
Annað sem mér gömlum sveitamanni brann fyrir brjósti var fullnýting aflans. Þegar ég varð ráðherra var staðan sú að nánast öllum afskurði og slógi var hent fyrir borð. Fiskafskurður var seldur úr landi óunninn, m.a. til Danmerkur í loðdýrafóður.Nú hafa orðið alger siðaskipti í sjávarútvegi hvað þetta varðar. Það sem áður var hent er jafnvel verðmætasti hluti aflans og engum siðuðum manni dettur lengur í hug að sulla slógi og fiskúrgangi í sjóinn.
Gámaálag á óunninn fisk úr landi 2009
Talsverður hluti fiskaflans var fluttur óunninn úr landi og fékk aldrei að koma inn á innlenda fiskmarkaði, svokallaður gámafiskur.Vissulega voru sumar útgerðir ekki ánægðar með þessa afskiptasemi ráðherrans en aðrar, eins og fiskvinnslur án útgerða, stóðu þétt með mér.
Átökin um Makrílinn
Makríllinn er deilistofn sem syndir um ákveðin stór hafsvæði í leit að æti og til hrygningar. Hann var nýr stofn innan íslenskrar fiskveiðilögsögu og veiðar rétt hafnar þegar ég varð ráðherra 2009.ESB-umsóknin og makríllinn
Vinna við umsókn og inngöngu í ESB var á fullri ferð þessi ár og allir vissu um mína afstöðu í þeim málum.Vinnsluskylda á makríl og veiðiheimildum deilt á útgerðarflokka
Þegar ESB-löndin neituðu að hleypa okkur að samningaborði strandríkja í makríl áttum við ekki annarra kosta völ árið 2010 en ákveða einhliða það magn sem við töldum eðlilegt að Íslendingar veiddu úr stofninum, eða 130 þúsund tonn fyrir það ár.Hér var mikið í húfi:
Við urðum að mæta kröfunni um vinnslu á makríl til matar og hætta bræðsluveiðum.
Við urðum að ná þessum afla sem við höfðum gefið út til að halda þeim rétti gagnvart hinum strandríkjunum.
Og við urðum að gera eins mikil verðmæti úr aflanum og kostur var og skapa atvinnu og virðisauka í landinu.
Það varð því að snúa blaðinu alveg við í makrílveiðunum.
Stöðva varð veiðar á makríl eingöngu til bræðslu og taka upp nýtt kerfi, veiðar á makríl til manneldis. Þær veiðar þreföldaðu verðmæti aflans. Þetta voru í raun nýjar veiðar.
Vildu eignast óveiddan makríl
Makríllinn var líkt og skötuselur nýr vaxandi stofn við land. Líkt og með veiðar á skötusel töldu þær útgerðir sem fyrstar fóru að veiða makríl að þær væru að eignast fasta hlutdeild í heildarstofninum.Við svo búið mátti ekki standa. Til þess að ná áðurgreindum markmiðum í makrílveiðunum var ákveðið að skipta veiðiheimildum í makríl á útgerðarflokka: Stóru uppsjávarskipin sem höfðu eingöngu veitt til bræðslu fengju áfram svipað magn og þau höfðu veitt árið á undan en auknum heildarafla var deilt út á frystitogara, ísfiskskip, smábáta og línubáta.
Jafnframt var sett ströng skylda um manneldisvinnslu á allan makríl, sem stórjók verðmæti aflans og skapaði fjölda mikilvægra starfa í fiskvinnslum vítt og breitt um landið. Tekið var skýrt fram að ákvörðunin næði bara til eins árs og gæfi ekki sérstakan rétt í aflareynslu.
"Fiskistofnar við Ísland eru sameign þjóðarinnar"
Það var metið svo á þeim tíma að ráðherra væri þetta heimilt, þar sem m.a. væri um nýjan stofn að ræða innan fiskveiðilögsögu Íslands, flökkustofn sem ósamið var um og gat þess vegna horfið úr lögsögunni næstu ár.
Og ráðherra bar að fara að markmiðsgreinum fiskveiðistjórnunarlaganna.
Þessi ráðstöfun veiðiheimilda í makríl skilaði 25-30 milljarða nýjum útflutningstekjum á ári, eða hátt á annað hundrað milljörðum á fjögurra ára tímabili. Samtímis sköpuðu reglurnar mikla atvinnu fyrir flotann, frystihús og vinnufúsar hendur í landi.
Þessi ráðstöfun skipti sköpum fyrir þjóðina sem var að vinna sig út úr efnahagsþrengingum fjármálahrunsins.
Helst vildi ég setja sérstök lög um makrílveiðarnar en um það náðist ekki samstaða enda loforð í stöðugleikasamningum við LÍÚ að það yrði ekki gert
Slík löggjöf um makríl hefði einnig sett aðlögunarferlið í ESB í algert uppnám. Sem og síðar varð.
Góð samvinna tókst við flestar útgerðirnar í landinu um þessar aðgerðir og atvinnugreinin sýndi mikinn kraft og sveigjanleika. Á tveimur árum tókst að breyta veiðum og vinnslu á makríl úr 100% bræðslu uppsjávarskipanna yfir í um 90% matfiskvinnslu alls flotans, sem margfaldaði verðmætin.
Hæstiréttur í lið með stórútgerðinni
Mikið vill meira segir gamall málsháttur.Útgerðirnar undu því illa og kærðu héraðsdóminn áfram til hæstaréttar.
Þá heyrðist sama þunga fótatakið og ég kannaðist við úr tröppum ráðuneytisins.
Nú voru tröppurnar stignar upp í Hæstarétt
Kallaður var sérstaklega í dóminn fyrrverandi hæstaréttardómari, gamall ráðuneytisstjóri úr sjávarútvegsráðuneytinu og einn af aðalhöfundum kvótalaganna sem nú átti að fara að dæma eftir.
Þau lög voru þá eins og nú pólitískt mjög umdeild. Fyrrverandi aðstoðarmaður sjávarútvegsráðherra kunni gamla textan sinn.
Ekki ætla ég hér að segja að nærvera hins gamla refs kvótalagaáranna hafi haft áhrif á dómsorðin.
En óneitanlega var það kyndugt að ríkislögmaður skyldi ekki víkja fyrrverandi ráðuneytisstjóra sjávarútvegsmála úr dómnum svo tengdur sem hann var fyrri pólitískri vinnu í málinu.
Dæmt gegn markmiðsgrein fiskveiðistjórnunarlaga
Hæstiréttur sneri við dómi héraðsdóms og dæmdi þessum bræðsluútgerðum makrílkvótann sem úthlutað hafði verið á aðra bátaflokka og gerði ríkið auk þess skaðabótaskylt eins og kunnugt er.Bótakröfur kvótagreifanna kölluðu fram hörð viðbrögð þjóðarinnar.
Ríkislögmaður hafði áður reynt að fela kröfugerðina en varð að gefa hana upp samkvæmt upplýsingalögum.
Fjárkröfurnar eru nú til afgreiðslu.
Að mínu mati eru þessar bótakröfur og málshöfðun tiltekinna útgerða gjörsamlega siðlausar.
Þær hefðu aldrei náð fram að ganga ef tekið hefði verið af alvöru til varna af löggjafanum og ráðuneytinu eins og ég hafði ætlað.
Það er mín skoðun að hæstiréttur hafi brugðist þjóðinni í þessu máli og gengið í lið með einstökum kvótagreifum og dæmt gegn þeirri lagagrein sem honum bar fyrst og fremst að horfa til, það er:
Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu.
Þessi dómur sýnir fram á hversu andstæð lagatúlkun getur verið markmiðum laganna og hagsmunum þjóðarinnar.
Réttur þjóðarinnar
Það er staðföst skoðun mín að aðgerðir sjávarútvegsráðuneytisins á þessum örlagatímum þar með talið varðandi makrílveiðar hafi átt drjúgan þátt í því að leiða þjóðina út úr þrengingum fjármálahrunsins.
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.