Úr sögu "vinstri" stjórnar

Það er mjög fróðlegt að fylgjast með skrifum fyrrum forystumanna Samfylkingarinnar um það sem miður fór í síðustu ríkisstjórn, og hverjum það er að kenna og ríkisstjórnin var nánast verklaus frá árslokum 2011, En allt þetta var undanfari að því hruni sem flokkurinn varð fyrir í síðustu alþingiskosningum.

Sighvatur Björgvinsson fyrrverandi ráðherra Alþýðuflokksins rekur sínar skýringar í grein í DV í dag.

Áður hafa bæði Kristrún Heimisdóttir fyrrum aðstoðakona Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttir og Ingibjörg Sólrún sjálf komið inn á þessi sömu mál á heimasíðum sínum. Þar sem ég er nefndur til sem einn af örlagavöldum í lánleysi ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur einkum síðustu tvö árin finnst mér við hæfi að fara í smá söguskoðun. Miklar væntingar voru bundnar við þessa stjórn í upphafi. Hún stóð frammi fyrir alvarlegum verkefnum en líka gríðarmiklum tækifærum. Ég sem aðrir vorum óþreyjufullir að fá að taka til hendi.

ESB - lík í farteskinu

ESB -umsóknin var fullkomið lík í farteski ríkisstjórnarinnar frá fyrsta degi. Fyrst og fremst var ESB umsókn ekki kosningamál vorið 2009 og alls ekki það sem lá brýnast fyrir gagnvart kjósendum eftir hrun . Að gera ESB umsókn að meginmáli ríkisstjórnarinnar var fráleitt, ekki síst þegar ljóst var í upphafi að umsóknin naut ekki meirihlutastuðnings ríkisstjórnarflokkanna. Henni var hnoðað í gegnum þingið sem einskonar þingmannamáli, þó flutt af utanríkisráðherra. ESB- sinnarnir treystu á stuðning þingmanna úr öðrum flokkum. Þá lýstu allmargir þingmenn yfir andstöðu sinni við aðild þótt þeir styddu tillöguna. Sá tvískinnungur lýsti þeim veruleika að viðkomandi þingmenn gerðu sér ekki grein fyrir hvers eðlis umsókn er. Hún er ekki könnunarviðræður heldur umsókn um inngöngu . Sumir halda enn í þennan blekkingaleik sér til friðþægingar. Aðrir þingmenn lýstu því yfir að innan tveggja ára ætti að taka stöðuna og halda þjóðaratkvæðagreiðslu um hvort menn vildu ganga í ESB eða ekki. Ekkert af þessu hefur gengið eftir.

Í nóvember 2011 var ljóst að ESB myndi ekki samþykkja áframhaldandi samnings- og innlimunarferli nema að Íslensk stjórnvöld gæfu út skuldbindandi yfirlýsingu um nánast fullkomna eftirgjöf í landbúnaðarmálum, dýraheilbrigðismálum og sjávarútvegsmálum. Gefin væri út tímasett áætlun um aðlögun og upptöku laga og reglna ESB sem yrði að vera lokið eða sæist fyrir endann á áður en viðkomandi samningskafla væri lokað. Ég sem sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra gat alls ekki fallist á þessar kröfur ESB og taldi það reyndar ekki samræmast samþykkt og fyrirvörum Alþingis. Ákvörðun mín um makrílkvóta Íslendinga var síðan einn dropinn sem fyllti mælinn. Deilt var um fyrirfram eftirgjöf við ESB og ég gaf mig ekki en stóð á rétti Íslendinga..

Lítill áhugi á að breyta kvótakerfinu

Mér var búið að vera lengi ljóst að forystumenn ríkisstjórnarinnar höfðu enga sérstakan áhuga á að breyta fiskveiðistjórnunarkerfinu. Þar á bæ var fyrst og fremst hugsað um stórhækkun veiðigjalds og að ná tekjum í ríkissjóð. Ég var á öndverðum meiði og lagði megináherslu á kerfisbreytingu og þá með hagsmuni sjávarbyggðanna í huga og að sporna gegn enn frekari samþjöppun. Maður gerir ekki mikla kerfisbreytingu samtímis og að leggja á himinhátt veiðigjald.

Ég er sammála Sighvati Björgvinssyni í því að Guðbjartsnefndin svokallaða sem skipuð var vorið 2009 í upphafi ríkisstórnarinnar um endurskoðun fiskveiðistjórnunarinnar, var fyrirfram ráðslag til að koma í veg fyrir uppstokkun fiskveiðikerfisins. Það var krafa Jóhönnu og Samfylkingarinnar við ríkisstjórnarmyndunina 2009 að þessi nefnd væri skipuð og undir formennsku Samfylkingarinnar. Ég var ekki sammála þeirri kröfu, en hún var studd af formanni VG. Nefndin fékk víðtækt hlutverk og engar breytingar mátti gera í sjávarútvegsmálum meðan hún væri að störfum.

Fyrst átti Guðbjartsnefndin aðeins að starfa til haustsins 2009 en raunin varð sú að hún lauk ekki störfum fyrr en ári seinna eða um 1.sept 2010. Ég var ítrekað kominn á fremsta hlunn með að leysa nefndina upp, en þá kom skjálftahrina frá forystumönnum ríkisstjórnarinnar.

Stöðugleikasamningurinn mistök

Í stöðugleika samningi ríkisstjórnarinnar og Samtaka atvinnulífsins var m.a. kveðið á um að engar grundvallarbreytingar mætti gera á fiskveiðistjórnunarkerfinu næstu tvö árin þ.e. gildistíma samningsins og auk þess mætti ekkert gera í þeim breytingum, fyrrr en Guðbjartsnefndin hefði lokið störfum. Ég lét það þó ekki hindra mig að bera fram tillögur um tímabundnar aðgerðir sem skiptu miklu máli og eru sumar orðnar varanlegar.

Stöðugleikasamningurinn sumarið 2009 var að mínu mati ein stærstu mistök fráfarandi ríkisstjórnar enda var tekist á um hann í ríkisstjórn og þar var hann aldrei formlega samþykktur þó svo formennirnir hafi skrifað upp á hann. En hann batt hendur ríkisstjórnar, sem var samt kosin til að gera breytingar. Stöðugleikasamningurinn átti að tryggja óbreytt ástand á sömu forsendum og giltu fyrir hrun, þó svo þær væru í raun brostnar. Samningurinn batt ríkisstjórnina í fiskveiðisstjórnun, í endurskipan fjármálakerfisins og efnahagsmálum og á fjölmörgum öðrum sviðum sem að mínu viti gengu gegn grundvallarstefnumiðum ríkisstjórnarflokkanna.

Í viðjum Alþjóðagjaldeyrissjóðsins

Að hinu leytinu var ríkisstjórnin bundin af skilyrðum við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn m.a. um að hlífa erlendum kröfuhöfum í íslensku fjármálastofnunum. Þar ofan á komu svo samningarnir um Icesave, sem hluti af þessum pakka og ESB umsóknin sem alltaf átti að hafa forgang í samskiptum við ESB ríkin. Tillaga Guðbjartsnefndarinnar um langtímasamning við útgerðirnar um kvóta var mér aldrei að skapi og þýddi í raun að verið var að festa núverandi kvótakerfi í sessi enn frekar en er með núgildandi lögum.

En samkvæmt samstarfsyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar átti að semja frumvarp á grundvelli tillagna Guðbjartsnefndarinnar. Sjávarútvegsráðherra fékk þó ekki frjálsar hendur með það heldur var sett til höfuðs honum nefnd þingmanna úr flokkunum og þegar svo hún lauk störfum í mars 2011 var sett á ráðherranefnd undir formennsku Jóhönnu Sigurðardóttur sem skilaði svo því frumvarpi sem lagt var fram í maí 2011. Vissulega var það frumvarp um margt gallað en reynt hafði verið að taka tillit til mismunandi sjónarmiða flokkanna og einstakra þingmanna þeirra, en halda samt megináformum um endurbætur og breytingar.

Byggðasjónarmið og markaðssjónarmið

Samfylkingin vilda ganga mjög langt í markaðsvæðingu aflaheimilda. Ég og fleiri vildum tryggja stöðu og rétt sjávarbyggðanna auk þess að setja aukinni samþjöppun skýrar skorður. Skemmst er frá því að segja að jafnvel þeir ráðherrar ríkisstjórnarinnar sem höfðu mest haft við að koma einstökum óskum sínum að, hlupu svo frá málinu og þóttust ekki kannast við krógann.

Haustið 2011, frá því í október og fram í nóvember, hafði svo ég loksins sem ráðherra málið hjá mér, vann úr umsögnum og kynnti svo drög að nýju frumvarpi sem grundvöll og jafnframt voru þau drög sett á upplýsingavef ráðuneytisins til kynningar. Þar var fyrst og fremst var tekið á kerfisbreytingunni, treyst stöðu sjávarbyggðanna og spornað gegn aukinni samþjöppun.

Frá árslokum 2011 hefur síðan ekkert gerst annað en að lagt var á sérstakt veiðigjald sem verður trúlega afnumið áður en það kemur að fullu til framkvæmda, en enginn sér enn til botns í því hvernig á að reikna það út.

Þær breytingar sem náðust fram voru gerðar framhjá Guðbjartsnefndinni og stöðugleikasáttmálanum eins og skötusels málið fræga, sem hleypti öllu upp. Þar var í raun kynnt hugmynd, fyrirmynd að heildar útfærslu sem samræmdist stefnu beggja flokkanna.

Baráttan um "skötuselsákvæðið" var líka hatrömm, svikabrigsl og uppsögn stöðugleikasáttmálans og verkföllum og vinnustöðvunum hótað. Formenn ríkisstjórnarflokkanna gengu sérstaklega á fund meirihluta sjávarútvegs- og landbúnaðarnefndar, til að fá hana til að stöðva eða afturkalla frumvarpið fyrir lokaafgreiðslu í þinginu. Sem betur fór stóðst nefndin álagið. Það sýndi í raun huga formannana til breytinga í verki.Skötuselsákvæðið er svo ekki inní nýjasta frumvarpi sjávarútvegsráðherra sem dagaði uppi.

Rekið áfram á þráanum

Árni Páll Árnason hafði sem efnahags- og viðskiptaráðherra sýnt af sér sjálfstæði og einurð í starfi m.a. í viðbrögðum gagnvart Icesave, uppgjöri og lausn á skuldum heimilanna, í efnahagsmálum og uppgjöri og eftirliti með bönkunum svo nokkuð sé nefnt. En verksviðið skaraðist á köflum við svið fjármálaráðherra og frumkvæði Árna ekki alltaf vel séð. Þótt ég væri oft ósamála Árna Páli og finnst hann alltof hægrisinnaður og hallur undir ESB, virti ég hann fyrir frumkvæðistilburði sem fóru óneitanlega mjög þverrandi hjá forystu ríkistjórnarinnar.Og menn vildu þar heldur verja tímanum í hrein þrákelknismál eins og stjórnarskrármálið, uppstokkun ráðuneyta, sem öll orka og stífni var nú sett í.

Undir árslok 2011 lá einnig ljóst fyrir að innan ríkisstjórnarflokkanna var ekki meirihluti fyrir mörgum veigamiklum þáttum stjórnarskrárfrumvarpsins og andstaða var við þann ferill sem málið hafði lent í.

Þegar svo forystumenn ríkisstjórnarflokkanna ákváðu skömmu fyrir jól 2011 að keyra áfram á  þráanum og víkja tveimur ráðherrum úr ríkisstjórn, sem þeim var ekki að skapi, var ljóst að ekki voru áform um að fara yfir stöðu mála, styrkja innviðina, endurskoða samstarfið og meta framhaldið. Vg hafði þegar misst þingmenn vegna ágreinings.

Stjórnmál snúast um traust

Forystumenn ríkisstjórnarinnar völdu að semja við þingmenn Hreyfingarinnar í árslok 2011 um stuðning eða hlutleysi gegn því að halda áfram stjórnarskrármálinu. Þar með var forysta ríkisstjórnarinnar að innsigla uppgjöf sína. Hefðu ríkisstjórnarflokkarnir þá í þess stað farið málefnalega ofan í stöðuna og samstarfið og framtíð þess og ákveðið framhaldið að tekinni slíkri umræðu, hefðu hlutirnir getað þróast á allt á annan hátt innan beggja flokkanna. Flestum var vel ljóst þá, að formenn beggja ríkisstjórnarflokkanna voru að missa tiltrú og traust og tapað tengslum við almenning og grasrót flokkanna, Þau hefðu þá átt að segja af sér bæði og hleypa öðrum að. Ríkisstjórnsamstarfið hafði um of byggst á einkasambandi þeirra Steingríms og Jóhönnu. Endalok stjórnarinnar voru nátengd stöðu þessarra tveggja.

Hefði getað farið öðruvísi

Hefði Árni Páll orðið formaður haustið 2011, Steingrímur látið af formennsku þá hjá VG einnig og ríkisstjórnarsamstarfið endurskoðað væru þessir flokkar trúlega í allt annarri stöðu. ESB andstæðingar innan Vg, sem vildu aðeins " kíkja" í pakkann og hætta innan tveggja ára eins og lofað var gætu þá haldið haus. Einnig ESB -sinnar Samfylkingarinnar sem gætu sagt, að nú væru kaflaskil, hver vill arka veginn með okkur áfram inn í ESB?

Það sem skrif Kristrúnar, Ingibjargar Sólrúnar, Sighvats Björgvinssonar eru að segja og flestie höfðu fyrir löngu gert sér grein fyrir var, að Jóhanna  sem forsætisráðherra var  löngu hætt að gera sér grein fyrir til hvers hún væri forsætisráðherra og formaður Samfylkingarinnar. Hún  eyddi allri orku sinni og „samningslipurð“  í að kalla fram og  elta "villiketti" og leita sér að andstæðingum til að stilla upp gegn sér og til að siga liði sínu á.

Það hefur aldrei þótt farsælt eða mjög gáfulegt að hengja bakara fyrir smið

Ég get því um margt tekið undir með þeim Kristrúnu, Ingibjörgu og Sighvati í gagnrýni þeirra á umræðu og atburðarrásina innan þeirra eigin flokks og ríkisstjórnarinnar. Þótt ég sé þeim ekki málefnalega sammála, hefur hið sama gerst innan Vinstri grænna í ríkisstjórnarsamstarfinu. Áður en yfir lauk höfðu 5 þingmenn yfirgefið þingflokk Vg og báðir formenn ríkisstjórnarflokkanna sagt af sér..

Það átti að endurskoða stjórnarsamstarfið haustið  2011 og  slíta því þá, ef ekki næðist málefnalegt samstarf. Þá hefði átt að skipta um forystu beggja flokkanna, frekar en hengslast tvö ár enn verklítil og með málefnin og flokkana í upplausn.

Nú verður fróðlegt að sjá hvað framtíðin ber í skauti sínu fyrir þessa tvo flokka en oft endurtekur sagan sig.